Lymfoedeem is een chronische aandoening met vaak een grote impact op de kwaliteit van leven.
Wat is oedeem?
Oedeem (spreek uit: eudeem) is een abnormale ophoping van vocht en eiwitten in het lichaamsweefsel als gevolg van een verstoord evenwicht tussen aan- en afvoer van vocht in een bepaald lichaamsdeel. Het lichaamsdeel zwelt op door het vasthouden van vocht. Enkele plaatsen waar oedeem vaak ontstaat zijn bijvoorbeeld de voeten, enkels, benen, buik, armen, borst, flank, okselgebied. Maar ook in het gezicht en halsgebied.
De klachten die gepaard gaan met oedeemvorming zijn bijvoorbeeld:
- Lokale zwelling
- Vermoeidheid en zwaar gevoel
- Pijn
- Beperkte beweeglijkheid in dagelijks functioneren
- Huidafwijkingen
- Infecties
- Gewichtstoename
Bij oedeem in de benen, voeten, enkels of arm blijft vaak een putje achter nadat u enige tijd op de gezwollen plek drukt (pitting oedeem). Dit is afhankelijk van het soort oedeem. Bij algemeen en veneus oedeem blijft er een putje achter. In het geval van lymfoedeem is er juist een verdikte huidplooi (of is de huid niet oppakbaar). Lipoedeem zorgt voornamelijk voor pijnklachten bij indrukken.
Als de aanvoer groter is dan de afvoer van vocht in het lichaam kan dit leiden tot oedeem, het vocht hoopt zich dan op. In de meeste gevallen is het oedeem een symptoom van een andere ziekte, bijvoorbeeld hartfalen en nier- of leveraandoeningen.
Maar oedeem kan ook ontstaan tijdens zwangerschap, omdat er 2 tot 3 liter extra vocht vastgehouden wordt, wat op zich normaal is, maar wel kan leiden tot vervelende klachten als dikke enkels, voeten en handen en ook beknelde zenuwen en pijnlijke gewrichten.
Overmatig zoutgebruik kan ook leiden tot oedeem, waardoor uw lichaam meer vocht vasthoudt dan nodig is.
Soorten oedeem
Primair lymfoedeem
Primair lymfoedeem is een aangeboren aandoening. Vanaf de geboorte zijn er dan minder lymfebanen aanwezig waardoor in de loop van het leven zwellingen kunnen ontstaan. Soms wordt dit door een ontsteking uitgelokt.
Het oedeem ontstaat in milde vorm tussen 18-35 jaar, uitgebreidere vorm soms al van kinds af aan. Primair lymfoedeem kan uiteindelijk vaak tweezijdig zijn.
Naast klachten als zwelling aan de benen kunnen tevens zwellingen elders optreden (bv. armen).
De meeste vormen van lymfoedeem zijn niet erfelijk, hoewel er wel vaak aanleg in een familie kan bestaan. In de eerste jaren wordt de zwelling vaak niet als zodanig herkend omdat deze dan nog wisselend aanwezig is. Toch is hier dan al wel sprake van beginnend lymfoedeem waarbij een behandeling wenselijk is. Pas later zal de zwelling permanent aanwezig blijven.
Secundair lymfoedeem
Secundair lymfoedeem is verworven. De lymfevaten en/of lymfeknopen functioneren niet goed, zijn beschadigd of verwijderd vanwege diverse oorzaken, bijv. na een operatie, plastisch chirurgie, bestraling, tumorgroei, een trauma, het dragen van een prothese, een infectie, Chronische Veneuze Insuficientie (spataderen) of medicatie gebruik.
Deze vorm van lymfoedeem komt relatief vaak voor na een behandeling van kanker. De belangrijkste oorzaken hiervan:
- lymfeklierverwijdering (hals, oksel, retroperitoneaal, bekken of lies)
- bestraling van oksel, bekken of lies (geeft fibrosering van het lymfesysteem)
- ontsteking, ingroei en/of compressie van lymfevaten door (recidief) tumor of metastasen
Lipoedeem
Lipoedeem is een chronische aandoening van het vetweefsel. Het betekent letterlijk ‘vetzwelling’ en staat ook bekend als pijnlijk ‘vetsyndroom’. Het is een niet vaak voorkomende chronische aandoening van het vetweefsel die voornamelijk vrouwen treft en meestal pas zichtbaar wordt aan het eind van de puberteit. Het betreft grote hoeveelheden ongelijkmatig verdeeld vet onder de huid van de heupen, dijen, knieën en onderbenen. Minder vaak komt voor dat (ook) de armen zijn aangedaan. De verschijnselen komen overeen met die aan de benen. Deze vetcellen trekken ook vocht aan, vandaar de naam lipoedeem. Kenmerkend voor lipoedeem is de symmetrie: de afwijkende vetverdeling doet zich voor aan beide zijden. Dit in tegenstelling tot lymfoedeem, dat zich ook aan één been of één arm kan voordoen. De klachten die ontstaan zijn bijvoorbeeld een zwaar, drukkend gevoel in de armen en benen. Vaak zien we ook gewichtsproblemen, pijnklachten en krijgen patiënten snel blauwe plekken.
Veneus oedeem
Wanneer de kleppen in de aderen niet goed werken, wordt zuurstofarm en afvalrijk bloed en lymfevocht onvoldoende afgevoerd. Bekende oorzaken hiervan zijn bijvoorbeeld hoge bloedruk, trombose en spataders. De klachten die ontstaan door de vochtophoping zijn onder andere pijn, een vermoeid en zwaar gevoel, zwelling, beperkingen in bewegen en daarmee dus ook het dagelijks functioneren.
Wat kan de oedeemtherapeut voor u doen?
De behandeling bij de oedeemfysiotherapeut is gericht op:
- Verminderen en voorkomen van toename van het oedeem
- Afname van het drukkende, vermoeide, strakke, zware en/of gespannen gevoel
- Voorkomen van wondroos (erysipelas)
- Toename van kracht en bewegingsmogelijkheden van uw arm of been
- Verminderen en voorkomen van huidproblematiek
- Toewerken naar steunkousen door tijdelijk zwachtelen
- Verminderen van pijn
De behandeling bestaat uit een combinatie van de volgende behandelmogelijkheden:
- Voorlichting en adviezen ten aanzien van huidverzorging en het belasten van het aangedane lichaamsdeel
- Zwachtelen, ook wel ambulante compressie therapie genoemd
- Fibrosetechnieken, een diepere massage, waarbij de weefsellagen ten opzichte van elkaar losgemaakt worden bij bijvoorbeeld littekens en verklevingen als gevolg van radiatietherapie
- Manuele lymfedrainage, een soort milde massage waardoor de afvoer van het lichaamsvocht gesimuleerd wordt, door het naar delen van het lichaam te verplaatsten waar de vochtafvoer wel normaal functioneert
- Oefentherapie: houdings- en bewegingsadviezen, ademhalingsoefeningen en drainage oefeningen die gericht zijn op spieren die functioneren als een pomp. Door deze oefeningen wordt vocht afgevoerd via de lymfe- en bloedbanen
- Adviseren bij het aanmeten van therapeutische elastische arm- of beenkousen (TEK) of hemdjes. Zo wordt vochtophoping voorkomen en kun je zorgen dat de ontstane situatie stabiel blijft
- Daarnaast is er aandacht voor huidverzorging, littekenbehandeling, materialen en adviezen waarmee je kunt leren om zelf controle over de klachten te houden na afloop van de behandelperiode
In eerste instantie is de behandeling gericht op het verminderen van de klachten, de intensievere ontstuwingsfase. Daarna zal de behandeling overgaan in de onderhoudsfase, waar de oedeemtherapeut met een lage frequentie uw status controleert en bijstuurt waar nodig. Het gaat erom dat u zoveel mogelijk zelfredzaam wordt.
De oedeemtherapeut werkt samen met medisch specialisten, als oncologen en internisten. Als nodig kan de oedeemtherapeut u doorverwijzen naar andere disciplines, zoals een medisch pedicure of diëtist.
Heeft u dus last van oedeem na een operatie, ongeval of spontaan? Of klachten zoals genoemd of vragen hierover, ik kan u helpen meer inzicht te krijgen, er beter mee om te gaan, het te stabiliseren, te reduceren en het vooral beter beheersbaar te maken.
Kijk voor meer informatie op:
https://nvfl.kngf.nl/
http://www.fysiotherapieenkanker.nl/